/

Kalibrasyonda Revize ISO6789-2:2017 Standardı

İlk olarak Norbar'ın Satış ve Pazarlama Müdürü Philip Brodey ile kalibrasyon üzerine yapılan röportaja bir göz atalım.

Kalibrasyonda Çıtayı Yükseltmek

Revize edilmiş BS EN ISO 6789:2017 standardının yayınlanmasından bu yana neredeyse 1 yıl geçti. Norbarın Satış ve Pazarlama Müdürü Philip Brodey, bu standardın beraberinde getirdiği yenilikleri ve zorlukları araştırıyor.

Revize edilmiş standart neyi kapsıyor?

Daha önceki BS EN ISO 6789:2003 standardı gereklilikleri, tasarım uygunluk testi, kalite uygunluk testi ve kalibrasyon yenileme olarak 3 bölüme ayırmıştı. Bunun amacı farklı müşteri gruplarının ihtiyaçlarını belirlemekti. Revize edilmiş yeni standart bunu iki ayrı bölüme ayırıyor. Birinci bölüm imalat ve uygunluk ile ilgiliyken ikinci bölüm tork aletlerinin kalibrasyonuna odaklanmaktadır.

Revize edilmiş standartta, 2003 standardının çoğu gerekliliği devam ediyor. Dikkat edilmesi gereken yeni dizayn ve kalite uyumluluk gereklilikleridir. Üreticiler artık aletlerin üretim sürecinde veya sonrasında yapılan tekrar testleri sırasında aletten alınan anlık okumayı içerecek olan bir “uygunluk beyanı” sağlayarak bu standartlara uyduklarını belirtmeleri gerekecektir. Önceden, çoğu tork anahtarı üreticisi ve test merkezi ilgili belgeye "kalibrasyon sertifikası" derdi ancak standardın 2017 versiyonunda durum artık böyle değil. Bunun yerine, bölüm 2, tolerans aralıkları dahil olmak üzere tork anahtarlarının kalibrasyon gerekliliklerini belirler. Bu nedenle, üreticinin bir kalibrasyon sertifikası hazırlamak istediğinde standardın 2. bölümüne ve onunla birlikte gelen şartlara uygun olarak hazırlaması gerekir. Bu, tork anahtarı kullanıcıları için artık bir seçenek olduğu anlamına geliyor; standardın 1. bölümüne göre üretilen "uygunluk beyanını" kabul edecekler mi, ya da, 2. bölümden "kalibrasyon sertifikası" ve tork anahtarı değerlendirme sürecinin getirdiği daha yüksek güven seviyesine gerek duyacaklar mı?

Karşılaşılan Zorluklar Nelerdi?

Nisan 2019 dan itibaren tüm UKAS onaylı laboratuvarların ISO6789-2:2017 standardına uygun olması gerekmektedir. Aksi takdirde bu laboratuvarların kalibrasyon yapmasına izin verilmeyecektir. bunun yanısıra karşılaşılan en büyük zorluklardan birisi bu standardın müşteriler tarafından bilinmemesine rağmen akredite firmaların aynı hizmeti sunmamalarıdır. Doğrusu, bir çok laboratuvar ve tork anahtarı tamir şirketi yeni standarda uygun olmasa bile ürettikleri dökümanlara kalibrasyon sertifikası demeye devam ediyor. Ancak bu onların dolandırıcı oldukları anlamına gelmez, muhtemelen revize edilmemiş eski standartla çalışmaya devam ediyolarlardır. Sorun şu ki birçok müşteri bu farklılığı anlayamıyor. Ek olarak, revize edilmiş standardın 1. ve 2. bölümlerine uygun olarak çalıştıklarını idda edenler bile olmayabilir, standart yeni olduğu için uluslararası düzeyde bunu izleyebilecek ve kontrol edebilecek denetçi sıkıntısı vardır. Başka bir zorluk ise tolerans aralıklarını için gerekli olan değerlerin ölçülmesinin oldukça fazla zaman gerektirmesidir. ISO6789:2003 için 20 okuma yeterliyken, ISO6789-2:2017 için minimum okuma 59'dur(adaptör ve cırcır kafa kullanmadan) veya maksimum okuma 139'dur (adaptör ve cırcır kafa kullanılabilir). Buda ortalama olarak kalibrasayon süresinin 2.5 kat arttığı anlamına gelmektedir. Buradaki soru şu ki, revize edilmiş yeni standardı uygulayarak kalibrasyon yapan firmalar, eski standartla devam eden firmalarla aralarında zaman farkından ortaya çıkan maaliyeti nasıl kapatacaklar?

Bu nedenle cevap, müşterileri yeni standarda uygun olanlarla çalışmanının önem ve farkı konusunda bilgilendirmek olmalıdır. Bazıları kalibrasyon sertifikasını dosyadaki bir kağıt parçası veya fiyat artışı olarak görebilir, fakat çoğu müşteri tork anahtlarının kalibrasyonunun doğru yapıldığını ve "kalibrasyonun" gerçekten bir "kalibrasyon" olduğunu önemser. Norbar laboratuarındaki operatörler, UKAS akreditasyonu kapsamındaki 0.1 Nm ile 3000 Nm arasındaki torkmetre ve tornavidaları %0.17 belirsizlikle kalibre edebilir, bu da İngiltere'de mevcut olan en düşük belirsizlik seviyesidir.

Ek olarak, yeni standartlara göre kendi kalibrasyonlarını yapmak isteyen müşteriler ve laboratuvarlar için Norbar'ın son çıkan "Torque Wrench Calibrator Auto (TWCAuto)" kalibrasyon aleti yardımcı olabilir. Sistem click, dial ve dijital torkmetreler için ISO6789:2017 standardına göre doğru ve verimli testler yaparak belirsizlik ramaklarını hesaplayabilir. Aynı zamanda ölçüm yapılan değerleri kaydederek sonraki çalışmalar için yol gösterici olur. Bu, günden güne kalibrasyon kesinliğini garanti etmeye yardımcı olmaya ve uzun vadede işletmelere zamandan ve paradan tasarruf ettirme potansiyeline sahiptir.

Torkmetrenizin Servis ve Bakım Çalışması

Üretim ve bakım dünyasında bağlantı elemanlarının sıkılması, ölçülmesi veya kontrol edilmesi üretimin verimliliği ve kalite kontrolü için zorunludur. Eksik yapılan torklama işlemi ile bağlantı elemanlarında titreme veya gevşeme meydana gelebilir. Bunun tersine istenilen tork değeri aşılırsa bağlantı elemanlarında deforme hatta kırılmalar yaşanabilir. Üreticiler hassas tork kontrolünün daha ekonomik ve daha güvenilir çalışma ortamları yarattığının farkındalar. Bağlantı elemanlarını sıkmak isteyen herkes uygun tork aletleriyle uygulanan torku izlemeli, ölçmeli ve kontrol etmelidirler. Üreticiler ve bakım personelleri paradan tasarruf etmek istiyorlarsa, kaliteli tork aletleriyle işlerin yapılmasını sağlayarak ürün kalitesini artırmalı ve çalışma ortamını daha güvenli hale getirmelidir.

Dünya çapında en yaygın olarak kullanınlan torkmetreler “click” tip olanlardır. IMPO’nun yaptığı yakın zamanlı anketlerden birinde katılımcıların %76’dan fazlası “click” tip torkmetre kullandığını belirtmiştir. Click tip torkmetreler, ayarlanan tork değerine ulaşıldığında “tik” sesi çıkararak kullanıcıyı uyarır. Bu ses istenilen değere ulaşıldığını ve daha fazla kuvvet uygulanmaması gerektiğini ifade eder.

Torkmetre Kullanılmadan Önce

Tüm tork anahtarları aynı özellikte değildir. Çalışma özelliklerinin ve üretici tavsiyelerinin anlaşılması için kullanım kılavuzları dikkatle incelenmelidir. Torkmetreler kullanılmadan önce geçerli bir kalibrasyon sertifikası var mı diye kontrol edilmelidir. Ayar mekanizmasının düzgün çalışıp çalışmadığı ve kare sürücü kontrol edilmelidir.

Ölçek ve Torkmetre Tipini Anlamak

Çoğu torkmetre bir ayar skalasına sahiptir. Ayarlanabilir torkmetrelerde ölçek olarak adlandırdığımız artış miktarı ne kadar düşükse kullanılan alet o kadar hassas ve iyi ayarlanabilir.

Birde ön ayarlı (preset) torkmetreler bulunmaktadır. Bu tork anahtarları sabit değerler için üretilmiş ve sürekli aynı değerde torklama işlemi yapmaktadır.

Doğrulama ve Kalibrasyon Aralıkları

Tork anahtarları kullanıldıkça kalibrasyonları bozulabilir. Düzgün bir torklama işleminin yapılabilmesi için tork anahtarının ölçüm doğrulamasının yapılması gerekir. Bu iki farklı şekilde yapılabilir. Bunlardan ilki, bir “tork ölçüm cihazı” alarak çalışma ortamında işe başlamadan önce anlık olarak bunun kullanıcı tarafından yapılmasıdır. Doğrulama işlemi sırasında tork anahtarı tolerans değerleri arasında çıkıyorsa herhangi bir sıkıntı yoktur. Tolerans aralığında çıkmıyorsa yeniden kalibrasyonunun yapılması gerekmektedir.

İkinci yöntem ise akredite bir firma tarafından testlerin yapılması ve kalibrasyon sertifikasının verilmesidir. Bu verilen kalibrasyon sertifikasının uluslar arası geçerliliği olması için akredite firmanın ISO6789 standartlarına uygun olması gerekmektedir. Üretici firmaların çoğu ürünlerindeki standart ve performans kriterlerini belirlerken ISO6789 standardını göz önüne almaktadır. Belirli periyotlarla tork anahtarlarının doğrulama ve gerektiğinde kalibrasyonunun yapılması, kullanım sırasında yaşanacak tolerans dışı çıkma sorununun önüne geçecektir.

Bakım Çalışmaları

Tork anahtarlarının düzgün çalışması için bakımlarının ve kontrol çalışmalarının düzenli yapılması gerekmektedir. Bu sayede optimum çalışma sağlanırken beklenmeyen aksamaların da önüne geçilmiş olunur. Tork anahtarları kullanılma sürelerine bağlı olarak yıpranmakta ve tolerans dışı ölçüm yapabilmektedirler. Mevcut tork anahtarlarının kullanım çizelgesi tutularak bakım periyotları belirlenebilir. Cırcır kafaları aşınmaya karşı kontrol edilmeli, temizlenmeli ve yağlanmalıdır. Cırcır mekanizmasının sıkı olduğundan ve serbest bir şekilde döndüğünden emin olun. Tutma kolunda gevşeklik olmamalıdır. Tork anahtarlarındaki aşınmış parçaların tespit edilmemesi ve gerektiği durumda değiştirilmemesi erken bozulmalara neden olabilir. Tork anahtarlarının sökülmesi ve parçalara ayrılması gerekiyorsa, üretici firmalar tarafından verilmiş dökümanlara göre hareket edilmesi veya aletin yetkili bir kişi tarafından kontrol edilmesi gerekmektedir. Çoğu click tip tork anahtarının iç mekanizmasında sıkıştırılmış bir yay bulunmaktadır. Torkmetreler kullanımdan sonra tekrar minimum ayar değerine getirilmelidir. Bu sayede iç mekanizmadaki yayın tansiyonu ve kalibrasyon ömrü uzamış olur. Kalibrasyonlu bir tork anahtarının torklama işlemi yapıldıktan sonra ayarlanan değerde bırakıldığında, yayın tansiyonunu etkilediği ve diğer ayarlarda düzgün kullanımı engellediği kanıtlanmış bir gerçektir. Bu nedenle üreticiler, torklama işlemi bittikten sonra tork anahtarlarının minimum değerde saklanmasını tavsiye etmektedir.

Eğer kullanıcı tek bir değerde torklama işlemi yapacaksa ön ayarlı (preset) tork anahtarı kullanmalıdır. Ön ayarlı torkmetrelerde kullanımdan sonra sıfırlama gerekmediği için yay tansiyonundan kaynaklı her hangi bir sorun meydana gelmeyecektir.

Unutulmamalıdır ki tork anahtarları, ölçüm cihazları gibi hassas cihazlardır. Kullanımına özen gösterilmeli ve bakımları düzenli bir şekilde yapılmalıdır.

Surkon Tork Anahtarı Kalibrasyon Laboratuarı

Torklu Tornavida Kalibrasyonu